Με αφορμή το τραγικό περιστατικό με το μωρό που "ξεχάστηκε" στο αυτοκίνητο, πολλοί από εμάς -γονείς και μη- αναρωτηθήκαμε πώς είναι δυνατό να ξεχάσει κάποιος το παιδί στο αυτοκίνητο. Δυστυχώς, αποδεικνύεται ότι δεν είναι απίθανο και ότι μπορεί, υπό συνθήκες, να συμβεί στον καθένα μας.

Σύμφωνα με τον αμερικανικό φορέα για τα περιστατικά θερμοπληξίας παιδιών σε αυτοκίνητα, NoHeatStroke.org από το το 1998, περισσότερα από 900 παιδιά έχουν πεθάνει σε ζεστά αυτοκίνητα και περισσότερα από τα μισά από αυτά τα άφησε πίσω εν αγνοία του ο φροντιστής τους.

Ο David Diamond, PhD, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα και ειδικός στη γνωστική νευροεπιστήμη, που έχει μελετήσει το ρόλο της μνήμης σε τέτοιες τραγωδίες, διαπίστωσε ότι το άγχος που αντιμετωπίζουν οι γονείς στην καθημερινή ζωή μπορεί να κάνει αυτά τα κενά μνήμης πιο πιθανά. Το να ξεχνάμε ένα παιδί δεν είναι πρόβλημα αμέλειας αλλά πρόβλημα μνήμης, ισχυρίζεται ο καθηγητής. "Όταν συμβεί κάτι τέτοιο, θεωρούμε ότι μόνο οι κακοί ή αμελείς γονείς ξεχνούν τα παιδιά στα αυτοκίνητα", λέει ο Diamond. "Είναι όμως θέμα συνθηκών. Θα μπορούσε να συμβεί σε όλους".

Τι λένε έρευνες και διεθνή στοιχεία
Μια έρευνα σε 1000 γονείς η οποία παρουσιάστηκε στο στις ΗΠΑ, σε συνέδριο με τίτλο Lifesavers Conference on Highway Safety Priorities το 2014 βρήκε ότι περίπου 25% του συνόλου των γονέων με παιδιά κάτω των 3 ετών ανέφεραν ότι κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια μιας διαδρομής είχαν ξεχάσει ότι το παιδί τους ήταν μαζί τους στο αυτοκίνητο.

Οι τραγωδίες συμβαίνουν με ανησυχητικό ρυθμό και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα περιστάσεων. Ο αμερικανικός φορέας για την πρόληψη των θανάτων από θερμοπληξία NoHeatStroke.org αναφέρει ότι οι θάνατοι εκτείνονται από μωρά 5 ημερών έως 14χρονους. Ο πρόσφατος θάνατος από θερμοπληξία στα αρχεία τους συνέβη τον Μάιο του 2022.

Ο αμερικανικός φορές για τη Διοίκηση Ασφάλειας Οδικής Κυκλοφορίας εκτιμά ότι, κατά μέσο όρο, ένα παιδί πεθαίνει από θερμοπληξία από όχημα κάθε 10 ημέρες. Το ενημερωτικό δελτίο για τη θερμοπληξία του KidsAndCars.org υπογραμμίζει ότι οι φροντιστές που εμπλέκονται σε αυτά τα περιστατικά προέρχονται από πολλά κοινωνικά στρώματα. Περιλαμβάνουν δασκάλους, οδοντιάτρους, κοινωνικούς λειτουργούς, αστυνομικούς, νοσηλευτές, κληρικούς, στρατιωτικούς, ακόμη και έναν επιστήμονα πυραύλων. Αυτά τα τραγικά περιστατικά μπορούν να συμβούν σε οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από την εκπαίδευση ή την κοινωνικοοικονομική του κατάσταση.

Και δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα του καλοκαιριού: Ακόμη και σε ημέρες με ήπιες θερμοκρασίες, η ζέστη μέσα σε ένα κλειστό όχημα μπορεί να φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα μέσα σε μία ώρα, δημιουργώντας μεγάλους κινδύνους για την υγεία των μικρών παιδιών ή των κατοικίδιων ζώων που παραμένουν μέσα, όπως δείχνουν οι δοκιμές του φορέα Consumer Reports.

Ο ρόλος της καθημερινότητας σε τραγικά περιστατικά
Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, πολλές οικογένειες αλλάζουν τις καθημερινές τους συνήθειες, είτε επειδή τα παιδιά έχουν διακοπές είτε επειδή κλείνουν οι παιδικοί σταθμοί, είτε επειδή οι ίδιοι διαφοροποιούν τις συνθήκες της εργασίας τους, και αυτή η διαταραχή είναι ένας κοινός παράγοντας σε αυτά τα τραγικά περιστατικά, όπως διαπίστωσε η έρευνα του Diamond. "Το χειρότερο πράγμα που μπορεί να κάνει ένας γονέας ή φροντιστής είναι να πιστεύει ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε ποτέ να συμβεί σε αυτόν ή σε κάποιον από την οικογένειά του", λέει η Janette Fennell, ιδρύτρια και πρόεδρος του KidsAndCars.org, της ομάδας που παρακολουθεί αυτά τα περιστατικά.

Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος αναφορικά με τη μνήμη
Σύμφωνα με τον Diamond, σε τέτοιες περιπτώσεις εμπλέκονται δύο μέρη της μνήμης ενός ατόμου: η προοπτική και η σημασιολογική. Η προοπτική μνήμη μας βοηθά να θυμόμαστε να κάνουμε κάτι στο μέλλον, ενώ η σημασιολογική είναι αυτή που π.χ. επιτρέπει στους οδηγούς να κάνουν το ταξίδι από τη δουλειά στο σπίτι με "αυτόματο πιλότο", όπου φτάνουν χωρίς να θυμούνται σαφείς λεπτομέρειες για το πώς έφτασαν εκεί.

Η προοπτική και η σημασιολογική μνήμη συνεργάζονται για να μας βοηθήσουν να κάνουμε αλλαγές στις ρουτίνες μας- οι αλλαγές αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν πράγματα όπως "να αφήσω το μωρό στον παιδικό σταθμό" ή "να σταματήσω για ψώνια στο δρόμο για το σπίτι". Όλα αυτά συνθέτουν τη μνήμη εργασίας, του μέρους της βραχυπρόθεσμης μνήμης που επιτρέπει στον εγκέφαλό μας να συγκρατήσει πληροφορίες για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ενώ κάνει κάτι άλλο. Όταν η μνήμη εργασίας αποτυγχάνει να λειτουργήσει αποτελεσματικά, όπως όταν είμαστε αφηρημένοι ή αγχωμένοι, μπορεί να υπάρξουν καταστροφικές συνέπειες, λέει ο Diamond. Έτσι εξηγείται πώς μπορεί να παραβλέπονται κρίσιμα βήματα ασφαλείας σε διάφορες περιστάσεις, όπως ένας χειρουργός που αφήνει εργαλεία μέσα σε έναν ασθενή τελειώνοντας την επέμβαση, ένας πιλότος που δεν ρυθμίζει τα πτερύγια των πτερύγων για προσγείωση και οι φροντιστές που ξεχνούν ότι υπάρχει ένα μωρό στο αυτοκίνητο.

"Η συνήθεια στον εγκέφαλό μας αποτελεί μια μεγάλη ευκολία που μας επιτρέπει να μπαίνουμε στον αυτόματο πιλότο", λέει ο Diamond. "Έτσι μπορεί να μην θυμόμαστε κάθε στιγμή της διαδρομής για να πάμε στο σπίτι μας, φτάνουμε όμως ασφαλείς. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η επίδραση μιας συνήθειας στον εγκέφαλο καθοδηγεί και τη συμπεριφορά μας, καταστέλοντας άλλα τμήματα του εγκεφάλου που υποτίθεται ότι μας υπενθυμίζουν πρόσθετες πληροφορίες".

"Πρέπει να αποδεχτούμε το γεγονός ότι ο εγκέφαλός μας μπορεί να λειτουργεί σε πολλά επίπεδα", λέει ο Diamond. "Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η ανθρώπινη μνήμη είναι ελαττωματική. Αυτό περιλαμβάνει και το γεγονός ότι στοργικοί, προσεκτικοί γονείς μπορεί να χάσουν την επίγνωση των παιδιών τους όταν βρίσκονται σε ένα αυτοκίνητο". Ο Diamond έχει μελετήσει πολλές περιπτώσεις θερμοπληξίας και επισημαίνει κοινούς παράγοντες: άγχος, στέρηση ύπνου και αλλαγή ρουτίνας.

Πολλές φορές, σε περίπτωση θανάτου ενός παιδιού που είχε ξεχαστεί στο αυτοκίνητο, είχε αλλάξει η ρουτίνα της ημέρας, λέει ο Diamond. Για παράδειγμα, ένας γονέας που κανονικά δεν θα ήταν υπεύθυνος για την παράδοση του παιδιού στον παιδικό σταθμό μπορεί να είχε αναλάβει αυτό το καθήκον εκείνη την ημέρα. Επειδή ο εγκέφαλός μας αναγνωρίζει ένα μοτίβο για την ημέρα, αυτός ο γονέας θα πήγαινε στη δουλειά ως συνήθως, παρόλο που το μωρό ήταν μαζί του. Και αν δεν υπήρχε κάποιο εξωτερικό σύνθημα, όπως το να δει την τσάντα με τις πάνες ή να ακούσει το μωρό, ο εγκέφαλος του γονέα θα συνέχιζε στον αυτόματο πιλότο και θα μπορούσε ακόμη και να δημιουργήσει μια ψευδή ανάμνηση ότι το παιδί είναι με ασφάλεια στον παιδικό σταθμό, διαπίστωσε ο Diamond.

Οι συγκρούσεις μεταξύ σημασιολογικής και προοπτικής μνήμης είναι φυσιολογικές, λέει ο Diamond. Η έρευνά του έχει δείξει ότι συμβαίνουν σε όλους -όχι μόνο στους γονείς και τους φροντιστές- σε σχεδόν καθημερινή βάση. Το πρόσθετο άγχος, η απόσπαση της προσοχής και η στέρηση ύπνου που συχνά αντιμετωπίζουν οι γονείς μπορεί να συμβάλει σε τραγικές καταστάσεις.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε μία παρόμοια τραγωδία
Το πρώτο βήμα για την πρόληψη αυτών των τραγωδιών είναι να κατανοήσουμε ότι η ανθρώπινη μνήμη μπορεί να είναι ελαττωματική και ότι αυτές οι "αποτυχίες μνήμης" μπορούν να συμβούν σε οποιονδήποτε - χωρίς αυτό να δικαιολογεί τις αδικαιολόγητες συνέπειές τους, να συμπληρώσουμε εμείς.

Το δεύτερο, είναι να δημιουργούμε στρατηγικές που θα μπορούν να ακυρώσουν το μοτίβο μιας συνήθειας. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του μωρού που συζητάμε, να έχουμε την τσάντα με τα πράγματα του μωρού στο κάθισμα δίπλα μας, ή το μπουφάν μας στο πίσω κάθισμα, κάτι που θα μας "αναγκάσει" να έχουμε επαφή με την σημερινή -κάθε φορά – πραγματικότητα και τις ευθύνες της.

Το Σύνδρομο του Ξεχασμένου Μωρού

Το Σύνδρομο του Ξεχασμένου Μωρού (FBS) είναι κάτι που εξετάζεται σε δημοσιευμένη μελέτη και ορίζει αυτό ακριβώς που συζητάμε, πώς γίνεται να ξεχάσεις ένα παιδί σε ένα σταθμευμένο όχημα. Προς το παρόν, η επιστημονική έρευνα για το συγκεκριμένο θέμα είναι πολύ περιορισμένη. Η βιβλιογραφία που αναφέρεται στο FBS επικεντρώνεται κυρίως στις κλινικές καταστάσεις που προκαλούν το θάνατο των εμπλεκόμενων παιδιών. Ωστόσο, πιο σπάνια αναλύονται οι συνθήκες υπό τις οποίες συμβαίνουν τα επεισόδια αυτά. Ένας από τους σημαντικότερους περιορισμούς της έρευνας σε αυτό τον τομέα σχετίζεται με τις πηγές πληροφόρησης, οι οποίες περιορίζονται στις περισσότερες περιπτώσεις στα μέσα ενημέρωσης και, ως εκ τούτου, είναι ελάχιστα αξιόπιστες.

Η παρακολούθηση του φαινομένου στις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξε ότι από το σύνολο των 171 περιπτώσεων, το 73% αφορούσε παιδιά που είχαν αφεθεί στο αυτοκίνητο από κάποιον ενήλικα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα επεισόδια αυτά αφορούν ενήλικες που δεν παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα στις ψυχικές ή τις γνωστικές τους λειτουργίες.

Στο τέλος της ανάλυσης που διενεργήθηκε στα πλαίσια της συγκεκριμένης έρευνας, επισημαίνεται ότι οι περιπτώσεις θανάτου ανηλίκων μετά από εγκατάλειψη σε οχήματα, πρέπει να θεωρηθεί ότι συνδέονται με τη φυσιολογική λειτουργία της λειτουργικότητας της Μνήμης Εργασίας (WM), του μέρους της βραχυπρόθεσμης μνήμης που επιτρέπει στον εγκέφαλό μας να συγκρατήσει πληροφορίες για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ενώ κάνει κάτι άλλο. Η έρευνα δεν μπορεί να καταλήξει σε σαφή και τεκμηριωμένα συμπεράσματα για το πώς η μνήμη εργασίας, ψυχολογικοί ή εξωγενείς παράγοντες μπορεί να συνδέονται και να οδηγούν σε γεγονότα με τραγική κατάληξη και καθώς υπάρχουν πολλές προεκτάσεις χρειάζεται να γίνει περισσότερη μελέτη.

Πηγή: Capital.gr