Για τα μωρά — όπως και για όλους μας — ο ύπνος είναι μια σπουδαία δραστηριότητα. Το ένα τρίτο της ζωής μας, το περνάμε κοιμισμένοι. Ωστόσο, ακόμα δεν έχουμε κατανοήσει απόλυτα τη φύση του ύπνου: μόλο που τον χαρακτηρίζουμε ως φυσιολογική και απόλυτα υγιεινή κατάσταση, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ακριβώς το μηχανισμό που τον προκαλεί.

Παρ' όλα αυτά, ξέρουμε μερικά από τα πράγματα που φαίνεται να μας προσφέρει ο ύπνος.

Ο ύπνος βοηθάει την ανάπτυξη και την ανάκαμψη του σώματος: στον άνθρωπο, η αυξητική ορμόνη ελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου και τα νέα κύτταρα μεγαλώνουν γρηγορότερα την ώρα που κοιμόμαστε. Τα μωρά, φυσικά, μεγαλώνουν με εκπληκτικά γρήγορο ρυθμό —έχουμε λοιπόν το πρώτο στοιχείο, για τη σπουδαιότητα του ύπνου στη ζωή τους.

Ο ύπνος φαίνεται να βοηθάει και τη μνήμη: εμείς — και τα μωρά— χρειαζόμαστε μια περίοδο ύπνου για να έρθουν άνετα στην επιφάνεια οι αποθηκευμένες γνώσεις.

Στη διάρκεια του ύπνου ονειρευόμαστε, και υπάρχουν ενδείξεις ότι τα όνειρα είναι απαραίτητα για την πνευματική μας υγεία. Δεν ξέρουμε τίποτα όμως για τα όνειρα των μωρών.

Υπάρχουν δύο είδη και τέσσερα επίπεδα ύπνου. Το πρώτο είδος είναι ο ορθόδοξος ή ομαλός ύπνος και το δεύτερο ο παράδοξος ύπνος, στη διάρκεια του οποίου παρατηρούμε τα μάτια του κοιμισμένου να κινούνται ταχύτατα, μόλο που παραμένουν κλειστά. Στη διάρκεια του παράδοξου ύπνου (ή αλλιώς ύπνου REM), το εγκεφαλογράφημα δείχνει να συγγενεύει περισσότερο με την κατάσταση της εγρήγορσης, από αυτό του ορθόδοξου ύπνου. Μετά από τη γέννηση, τα μωρά μοιράζουν εξίσου τον ύπνο τους και στα δύο είδη. Στους έξι μήνες, η αναλογία του ύπνου REM έχει πέσει στο 30%, και στους περισσότερους ενήλικες είναι 20%. Κανένα είδος ύπνου δεν είναι βαθύτερο από το άλλο και η διανοητική δραστηριότητα συνεχίζεται εξίσου και στους δυο. Αν ξυπνήσουμε έναν ενήλικο στη διάρκεια ορθόδοξου ύπνου, πιθανότατα θα αναφέρει πως κάτι σκεφτόταν, ενώ αν τον ξυπνήσουμε στη διάρκεια ύπνου REM, θα αναφέρει ότι ονειρευόταν. Ωστόσο, δεν είμαστε σίγουροι ότι τα μωρά ονειρεύονται στη διάρκεια του ύπνου REM. Συνήθως, περνούν σ' αυτό το είδος ύπνου γρηγορότερα από τους μεγάλους. Αν ο δικός τους ύπνος REM διαφέρει από τον αντίστοιχο των ενηλίκων σ' αυτό το σημείο, μπορεί να οφείλεται στο ότι εξυπηρετεί διαφορετική λειτουργία.

Τα τέσσερα επίπεδα χαρακτηρίζουν το βάθος του ύπνου — ο πιο ελαφρύς, είναι το πρώτο επίπεδο. Σε κάθε περίοδο ύπνου παρουσιάζονται αρκετά επίπεδα, με κίνηση από το ένα επίπεδο στο άλλο και αντίστροφα. Στη διάρκεια κάθε νύχτας, οι περισσότεροι άνθρωποι ξυπνούν, ή πλησιάζουν την κατάσταση εγρήγορσης, πολλές φορές: ο καλός "υπναράς" αλλάζει πλευρό και κοιμάται ακόμα πιο βαθιά, χωρίς να συνειδητοποιήσει ότι ξύπνησε.


Πώς καθιερώνονται αποδεκτά πρότυπα ύπνου

Σύμφωνα με τα κριτήρια των περισσότερων ανθρώπινων κοινωνιών, τα μωρά έρχονται στον κόσμο με τα βιολογικά τους ρολόγια κακορυθμισμένα. Αμέσως μετά από τη γέννηση, συνηθίζουν να κοιμούνται πιο πολύ στη διάρκεια της ημέρας. Σταδιακά, αναδύεται το πρότυπο του νυχτερινού ύπνου και σε ηλικία τριών μηνών, 70% των μωρών κοιμούνται περισσότερο τη νύχτα.

Οι πιο πολλοί γονείς, θα ήθελαν να ακολουθούν τα παιδιά τους ωράριο ύπνου που να ταιριάζει με τις οικογενειακές συνήθειες - όσο για τα παιδιά, πράγματι μπορούν από μικρά να ενθαρρυνθούν, ώστε να υιοθετήσουν αποδεκτά πρότυπα.

Ακόμα και ο τρόπος που αντιμετωπίζουν οι γονείς το νυχτερινό τάισμα του μωρού, φανερώνει κάποιες προσδοκίες. Συνήθως, οι γονείς θέλουν να τελειώνει σύντομα το νυχτερινό τάισμα για να μπορέσουν κι εκείνοι να ευχαριστηθούν τον ύπνο τους. Ταυτόχρονα, υπάρχουν γονείς που βρίσκουν ότι το νυχτερινό τάισμα είναι πιο ήρεμο και λιγότερο πιεστικό από το τάισμα της ημέρας, κι αισθάνονται τον πειρασμό να παρατείνουν τη διαδικασία, χαϊδολογώντας το μωρό ή κάνοντας βόλτες μαζί του μέσα στο δωμάτιο.

Η πρωινή τους κούραση αντισταθμίζεται από την ικανοποίηση που ένιωσαν, φροντίζοντας το μωρό τους τη νύχτα. Ωστόσο, αν το μωρό σας βρίσκει ιδιαίτερα ευχάριστα αυτά τα νυχτερινά παιχνιδάκια, θα συνηθίσει να ξυπνάει, ακόμα κι αν δεν αισθάνεται πεινασμένο, μόνο και μόνο για να βρίσκεται κοντά σας. Έτσι, θα διαπιστώσετε πως αντί να λιγοστεύουν, τα νυχτερινά ξυπνήματα αυξάνονται ολοένα και το μωρό σας μένει ξύπνιο για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Λογαριάστε λοιπόν μήπως είναι καλύτερα να το ενθαρρύνετε να κοιμάται τη νύχτα, ικανοποιώντας γρήγορα και ήρεμα τις ανάγκες του, αφιερώνοντας του όσο λιγότερο χρόνο και προσοχή μπορείτε. Μην ανησυχείτε — θα μπορέσετε να του προσφέρετε τη ζεστασιά, την αγάπη και την προσοχή που χρειάζεται, στη διάρκεια της ημέρας. Μάλιστα, θα τα καταφέρετε πολύ καλύτερα αν δεν είσαστε κυριολεκτικά εξουθενωμένη από το ξενύχτι της προηγούμενης βραδιάς.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα, είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζουν οι γονείς την ώρα του ύπνου. Το πέρασμα από την εγρήγορση στον ύπνο, που θα έπρεπε να είναι κάτι απλό και τελεσίδικο, μπορεί να γίνει κουραστικό και περίπλοκο και για τους γονείς, και για το παιδί, θα πρέπει να υπάρχει μια σταθερή, ξεκάθαρη διαδικασία για την ώρα που κοιμάται το παιδί.

Κάθε οικογένεια ακολουθεί για τον ύπνο το δικό της τελετουργικό, αλλά σαν μια τυπική ρουτίνα για ένα μωρό ή ένα νήπιο, θα μπορούσατε να του κάνετε ένα μπάνιο, να του φορέσετε τα νυχτερινά ρουχαλάκια, να του δώσετε ίσως ένα τελευταίο ρόφημα, να το βάλετε στην κούνια ή στο κρεβατάκι του, να του πείτε ένα παραμύθι ή ένα νανούρισμα, να του δώσετε ένα φιλάκι — κι ύστερα, καληνύχτα και όνειρα γλυκά! Ωστόσο, μερικές οικογένειες εφαρμόζουν διεγερτικά τελετουργικά ύπνου που κρατούν το μωρό ξύπνιο περισσότερη ώρα: μπορεί εσείς να απολαμβάνετε μερικά θεοπάλαβα παιχνίδια με το νήπιο σας, όταν του έχετε φορέσει ήδη τις πιτζάμες του — μην ξαφνιαστείτε όμως, όταν διαπιστώσετε ότι δεν έχει πια καμιά όρεξη να πάει για ύπνο!

Μερικές ρουτίνες που μοιάζουν αρχικά πολύ απλές, κλιμακώνονται σε οδυνηρές επιπλοκές —ακόμα ένα ρόφημα, τέσσερα ή πέντε παραμύθια, άλλο ένα νανούρισμα — μέχρι που οι γονείς αισθάνονται έτοιμοι να σωριαστούν στο πάτωμα. Αν δε σας πειράζει να μένετε πλάι στο παιδί σας και να το κουνάτε, να το χαϊδολογάτε, να του διαβάζετε ή να του τραγουδάτε μέχρι ν' αποκοιμηθεί, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Αν όμως η υπόθεση καταντάει κουραστική, μέχρι το σημείο να αγανακτείτε με το παιδί σας, ίσως θα πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι δεν είναι ανάγκη να του κάνετε όλα τα χατίρια. Έχετε κι εσείς ανάγκες και επιθυμίες, κι είναι πολύ λογικό να θέσετε κάποια όρια.

Όσο αυξάνει η διάρκεια του νυχτερινού ύπνου, τόσο λιγοστεύουν οι ενδιάμεσες ώρες του ημερήσιου ύπνου. Στον ένα χρόνο, τα περισσότερα μωρά κοιμούνται λίγο το πρωί και λίγο ακόμα το απόγευμα, ή κατά το σούρουπο. Συνήθως, κόβεται πρώτος ο πρωινός ύπνος- δεν είναι διόλου ασυνήθιστο να κοιμούνται τα παιδιά το απόγευμα, μέχρι τα τέσσερα ή τα πέντε χρόνια τους.

Όσο πλησιάζει η ώρα του ημερήσιου ύπνου, θα βρεθείτε ίσως στην ανάγκη να διαλέξετε: μπορείτε να ενθαρρύνετε το μωρό σας να κοιμηθεί την ημέρα, οπότε θα το έχετε μπροστά σας όλο κέφι και χαρούλες την ώρα του νυχτερινού ύπνου ή, μπορεί να περάσετε κι οι δυο σας μια ημέρα όλο γκρίνια και καβγάδες, με αντάλλαγμα έναν ήσυχο και γρήγορο νυχτερινό ύπνο. Μην περιμένετε εδώ σοφές συμβουλές — διαλέξτε ό,τι σας ταιριάζει περισσότερο- από τη στιγμή όμως που θα κάνετε την επιλογή σας, θα πρέπει να την ακολουθείτε σταθερά και χωρίς παρεκκλίσεις.

Αύριο: Οι δυσκολίες του ύπνου